Тақырыбы: Қонақ күту дәстүрі
Мақсаты: Адам өмірінің алтын бесігі қазақ халқының салт-дәстүрі арқылы оқушыларды әдептілікке, мейірімділікке, қайырымдылыққа, ізеттілікке, қонақжайлылыққа, білімділікке баулу, тәрбиелеу.
Міндеті: Сан ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрді, әдет ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына адамдық құндылықтарды терең сіңірген, рухани таза, білімді жеке тұлға тәрбиелеу.
1 жүргізуші:
Жиналыппыз сәтті күні бәріміз,
Үлкен-кіші жасымыз бен кәріміз.
Төрлетіңдер, қадірменді қонақтар,
Гүл жайнаған міне, сізге төріміз!
Қайырлы күн, құрметті қауым! «Қонақ күту дәстүрі» атты іс-шараны бастауға рұқсат етіңіздер!
2 жүргізуші:
Добрый день, уважаемые преподаватели, студенты. Разрешите считать открытым час общения «Традиции гостеприимства».
Казахская культура щедра на традиции и обычаи. Среди прочего славится гостеприимство казахского народа. Казахское гостеприимство - негласный закон степи. Без этого негласного, но незыблемого закона выжить в степи было невозможно. Принять путника – считалось обязанностью каждого казаха. У казахов на протяжении веков формировалось особое отношение к путникам и приглашенным гостям. Их всегда встречали с распростертыми объятиями, особым радушием и щедрыми угощениями. Казахский народ вел кочевой образ жизни, поэтому с пониманием и уважением относился к путешественникам. Древняя традиция не забыта и сегодня.
1 жүргізуші:
Қазақтың көнеден келе жатқан игілікті дәстүрінің бірі – қонақжайлылық. Халқымыздың көшпелі тұрмысына бұл рәсімнің қалыптасуын көне – көз қариялар Алаша ханның атымен байланыстырады. «Қартайған шағында үш баласы бар Алаша хан, барша мал мүлкін теңдей төрт бөлікке бөліп, төртінші еншіні «Бір-біріңе қонақ болып түскенде, сойып берер сыбаға болсын» - деп, балаларының ортақ меншігіне қалдырыпты». Күні бүгінге дейін айтылатын: «Қонақ асы – қазақтың бөлінбеген асы», «Қонағасы – тәңір ақысы», «Қонақ ризығын – тәңір жегізер»-деген аталы сөздер, сол бір заманның жемісі болса керек.
2 жүргізуші:
О казахском гостеприимстве есть даже легенда. Аксакал пригласил для беседы трех своих сыновей. – Дети, – сказал он им, – оставляю вам все свое богатство, которое вы должны разделить на четыре части. – Почему на четыре, – удивились сыновья, – ведь нас трое? – Четвертую часть своего состояния я оставляю вашему гостю, – ответил мудрец. – Пусть он найдет у вас приют, ласку и обильное угощение. И если гость из скромности будет отказываться от пищи и питья, скажите ему, что он ест и пьет свое.
1 жүргізуші:
Міне сол кезден қанына сіңген әдет бойынша, ата-бабамыз қонақ келсе: «Қонақ келсе – құт келеді», «Қырықтың бірі Қыдыр», «Қонақ есіктен кірсе – ырыс тесіктен кіреді» - деп, қатты қуанып, ақысыз-пұлсыз қонағасын беріп, аттандырып салады.
2 жүргізуші:
Слово «қонақ» (в переводе с казахского– гость) происходит от глагола «қону» (остановиться, спуститься). То есть кто-то спускается к нам. Считалось, что гость – это посланник неба или Бога, с которым добрая воля приходит в твой дом. Это объясняет такой феномен как «культ гостя», широко распространенный среди степняков.
Не принять путника издревле был позором для семьи и всего рода, поэтому и в дальнюю дорогу казахи отправлялись без боязни: знали, что даже если появятся трудности, их в беде не оставят.
1 жүргізуші:
Ел ішінде қонақ болу мен қонақ күтудің қалыптасқан дәстүрлі тәртібі бар. Әдеп бойынша, қазақ ауылына жолаушы ешқашан атыменен баса-көктеп кірмеген. Ауыл шетіне іліге атынан түсіп, танысы болса, түсер үйінің ту сыртынан «Үйде кім бар, сыртқа шықсын!» - деп дауыс береді. Егер бейтаныс болса, онда атынан түскен бойда, ауылға бетін беріп, жерге жүрелеп отырады. Сонда ол кісіні ауылдың ақсақалы қарсы алады.
2 жүргізуші:
В былые времена гостей встречали при въезде в аул или на расстоянии в несколько километров, а то и несколько дней до него.
Самого почетного гостя приглашали занять төр (самое лучшее место в доме). При рассаживании обязательно учитывался возраст. Самый уважаемый гость, обычно старший по возрасту, произносил бата (благопожелание), после этого все приступали к угощению. Первым к пище прикасался хозяин, тем самым подавая сигнал о начале трапезы.
Особенно приятным был визит детей – это считалось хорошей приметой и предвещало рождение ребенка.
1 жүргізуші:
Халық арасында қонақты қарсы алуға байланысты қалыптасқан мынандай ырым бар: Адал ниет, ақ көңілмен келгенін білдіру үшін, қонақтар үйге кірмес бұрын: найза, сойыл, шоқпарын дөдеге іледі. Қару-жарағын сыртта қалдырып, қамшысын бүктеп ұстаған күйі үйге кіреді. Себебі, қамшы жүрген жерде, жын-шайтан жүрмейді.
2 жүргізуші:
У казахов, к слову, существует и своя иерархия гостей. Они делятся на 2 категории: «құдай қонақ» (божий посланник) и «арнайы қонақ» (почетный). Почетными, специально приглашенными гостями считаются старейшины аула и рода. Особенно готовятся и к приему родственников жены (құдалар). А случайным гостем, посланником Бога, мог быть любой путник, по народным поверьям, он приносил в дом удачу. Люди говорили:« Қонақ келсе, құт келер» (»Вместе с гостем в дом приходит благодать»).
1 жүргізуші:
«Жақсы келді дегенше, жарық келді десеңші. Жақсылығын өзімен, алып келді десеңші» - демекші, ауылға алты алашқа белгілі дана қарияның келуі, әсіресе балалар үшін зор қуаныш болатын. Балалар ақсақалдың үзенгісінен – жаңа туған күшігін, мылтығын, бүркітін өткізіп алады. Үзенгіден өткізілген заттарға әулие қарттың қасиеті дарып, күшігі сырттан, бүркіті – қыран, мылтығы – ақ мерген болады. Бұл дәстүр «Үзеңгіден өткізу» деп аталады.
2 жүргізуші:
Традиция теплого приема гостей называется «конакасы». Казахи усаживали гостей в юрте на почетные места. Еще есть обряд «ат мінгізіп шапан жабу», который связан с особо важными и почетными гостями. Его суть — подарить посетившему дом коня или дорогой и изысканный чапан — халат, который сшит из верблюжьей шерсти и ситцевой подкладки.
Гостеприимство казахов распространялось и на соседей, которые только переехали на новое место жительства. С давних времен сохранилась традиция «ерулик», связанная с приемом новоселов. Их обязательно приглашали на ужин или обед, чтобы поближе познакомиться. Новичкам так было легче влиться в новое окружение.
«Суюнши» — обычай, согласно которому гостя, принесшего хорошую весть, одаривали подарками. «Туган жерге аунату» — обычай встречи путешественника. Когда человек долго находился вдали от родины, то по приезду его обваливали в земле.
1 жүргізуші:
Сырттан келген мейманға, сәлем беріп қол алсаң-
Бірінші еткен құрметің, «түсіңіз» деп, түс беріп,
Шылбырына оралсаң, екінші еткен құрметің,
Есік ашып, енгізіп, көрпе төсеп, құп алсаң,
Үшінші еткен құрметің, мейман ырза болмағы,
Құрметпен үйге қонғаны, кешіктірмей шай берсең,
Қонақ жайлық, сол – дағы.
2 жүргізуші:
«В понимании казахов любой гость должен быть под защитой хозяина. Наверное поэтому появилась пословица «Өз үйіңде таудай дауыңды айтпа («Не вспоминай у себя дома о своей обиде, даже если она больше горы)». Потому как, казахи верили, что «қырықтың бірі қыдыр» (один из сорока людей может оказаться святым). Это означает, что гости с собой носят счастье.
1 жүргізуші:
Дастархан жиналған соң ақсақалдар бата береді:
«Асың-асың, асыңа, берекет берсін басыңа!
Бөденедей жорғалат, қырғауылдай қорғалап,
Қыдыр келсін қасыңа! Осы тұрған боз үйге,
Қыдыр ата дарысын, бәйбішесі бұл үйдің,
Он екі құрсақ көтеріп, ұл мен қызға жарысын!
Содан кейін ән мен күйге кезек беріледі. Ауылдың «алты ауызын» айтып, алдымен ауыл жастары бастаған, мейманнан «қонақ кәдесі» сұралады. Қонақтар ән айтып, жыр жырлап, күй тартып, қонақ кәдесін өтейді. Қонақтардың әңгімесіне әсіресе балалар үйір болады. Осыған орай қазақта «Адам болар бала-қонаққа үйір» - деген сөз де бар.
2 жүргізуші:
Ответим на вопросы викторины:
- Как называется традиция, которую проводят когда ребёнок делает первые шаги? / «Тұсау кесу»/
- На какой Праздник готовят «көже»? /Наурыз/
2. Из скольки компонентов готовят «көже»? /из семи/
3. Главное национальное блюдо, которое готовят на праздник или для гостей /«Бесбармақ» - тонкое тесто; мясо: конина или баранина/
5. Какую плату даёт жених за невесту? /«Калым»: лошадь, ковёр, подарки родителям невесты/
8. Как называют подарок за добрую весть? /«Сүйінші»/
9. Как называется подарок за обновку? / «Байғазы»/
10. Что такое «бата»? Кто его даёт? / Благословение. Дают старейшины, родители/
11. Торжество, празднуемое на 40-ой день после рождения ребёнка? /«Қырқынан шығару»/
12. Литературно-музыкальное состязание /«Айтыс»/.
1 жүргізуші:
Қонақ келді, атын ұста,
Төрге шақыр, жан аға,
Қарама оған ақсақал ма,
Әлде жап-жас бала ма.
Қонақ болсаң, төрлет қане,
Киіміңді шешініп,
Жайғас барып көрпе үстіне,
Аяғыңды көсіліп.
Дастарханнан ас кетпесін, үйден қонақ кетпесін! Осымен іс-шарамыз аяқталды. Көңіл қойып тыңдағандарыңызға рахмет!
2 жүргізуші:
Наше мероприятие подошло к концу, спасибо за внимание!
